امام جعفرصادق(ع)مغزمتفکرجهان شیعه

 

شهادت امام جعفر صادق (ع) بر همه مسلمانان و عاشقان واقعی آن حضرت تسلیت باد.  

زین ماتمى که چشم ملایک ز خون، ترست

گویا عزاى صادق آل پیمبرست

یا رب چه روى داده، کزین سوگ جانگداز

خلقى پریش خاطر و دل ها پرآذرست

مُلک و مَلَک به ناله و افغان و اشک و آه

چون داغدار، حضرت موسى بن جعفرست

خون مى رود ز فرط غم از چشم شیعیان

زیرا که قلب عالم امکان مکدَّرست

منصور، شاد گشت ز قتل خدیو دین

امّا به خُلد، غمزده زهراى اطهرست

او گرچه کشت خسرو دین را ولى به دهر

نامش به ننگ تا به ابد ثبت دفترست

تن درنداد بر ستم و این کلام نغز

بر پیروان حقّ و عدالت مقرّرست:

آزادْمرد، تن به زبونى نمى دهد

مرگ از حیات در نظر مرد خوشترست

تنها نه اشکبارْ چشم «صفا» زین عزا بود

دل هاى شیعیان همه از غم مکدّرست   

 "حسان" 

---

 امام صادق(ع) در ظلمت بحرانها و آشوبها، دنیای شیعه را به فروغ تعالیم خویش روشنی بخشید و حقیقت اسلام را از آلایش انحرافها و گزند فریبکاران حفظ کرد . او آن قدر فقه و دانش اهل بیت را گسترش داد و زمینه ترویج احکام و بسط کلام شیعی را فراهم کرد که شیعه به عنوان مذهب جعفری شهرت یافت.
عصر امام صادق ( ع) از پرطلاطم ترین دورانهای تاریخ اسلام است، در این زمان از یک طرف اغتشاشها و انقلابهای پی در پی گروههای مختلف رخ می داد که انقلاب ابوسلمه در کوفه و ابومسلم در خراسان و ایران از مهمترین آنها بوده است .

از طرف دیگر این دوران، عصر برخورد مکتبها و ایدئولوژیها و عصر تضاد افکار فلسفی و کلامی مختلف بود که از برخورد امت اسلام با مردم کشورهای فتح شده و نیز روابط مراکز اسلامی با دنیای خارج ، به وجود آمده بود .

در چنین شرایطی، چنانچه هوشیاری و درایت امام صادق نبود، تعلیمات حیات بخش اسلام دچارخدشه شده و به دین ضربه های جدی وارد می شد .

زمان امام صادق همچنین زمان تزلزل حکومت بنی امیه و افزایش قدرت بنی عباس بود، این دو گروه مدتی در حال کشمکش و مبارزه با یکدیگر بودند . بنی امیه در این مدت، گرفتار مشکلات سیاسی بسیاری بودند، لذا فرصت فشار و اختناق نسبت به شیعیان را نداشتند .

عباسیان نیز چون از دستیابی به قدرت در پوشش شعار طرفداری از خاندان پیامبر و گرفتن انتقام خون آنان عمل می کردند ، فشاری از طرف آنان مطرح نبود . از اینرو این دوران، دوران آرامش و آزادی نسبی امام صادق و شیعیان بود و آن حضرت از این فرصت استفاده تلاش فرهنگی وسیعی را آغاز کرد .

آن امام هوشیار و فرهیخته، در این دوران به فکر نجات افکار مسلمان از الحاد، بدبینی، کفر و نیز مانع انحراف اصول و معارف اسلامی از مسیر راستین بود و از توجیهات غلط دستورات دین که به وسیله خلفای وقت صورت می گرفت جلوگیری می کرد .
 
اما دوران آرامش امام چندان طول نکشید، بنی عباس پس از تحکیم پایه های حکومت و نفوذ خود ، همان شیوه ستم و فشار بنی امیه را پیش گرفتند .

امام صادق مبارزی خستگی ناپذیر در میدان فکر و عمل بود، وی قیام خود را در لباس تدریس و تأسیس مکتب و انسان سازی انجام داد .

سفرهای اجباری و اختیاری امام به عراق و به شهرهای حیره ، هاشمیه و کوفه و برخورد با آگاهان دیگر مذاهب فقهی و کلامی نقش مؤثر و ارزشمندی در معرفی علوم اهل بیت و گسترش آن داشت .

امام صادق (ع ) با جذب شاگردان جدید به تأسیس نهضت عظیم فکری، فرهنگی و بالنده مبادرات ورزید ، به گونه ای که در مدت کوتاهی مسجد نبوی در مدینه منوره و مسجد کوفه در شهر کوفه به دانشگاهی عظیم تبدیل شد . دردانشگاهی که امام ایجاد کرده بود شاگردان برجسته ای چون هشام بن حکم، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم و جابر بن حیان تربیت شدند .
 

« شناسنامه امام جعــــفر صــــادق ( ع ) »

ـ نام: جعفر بن محمد .
ـ کنیه: ابوعبدالله، ابواسماعیل و ابوموسى.
ـ القاب: صادق، فاضل، صابر، طاهر، قائم، کافل و منجى.
ـ مشهورترین لقب آن حضرت «صادق» است. این لقب به خاطر صدق گفتار آن حضرت و تمایز از ـ جعفر کذاب، که در عصر امام زمان (ع) ادعاى امامت کرده بود، به آن حضرت داده شد.
ـ منصب: معصوم هشتم و امام ششم شیعیان.
ـ تاریخ ولادت: هفدهم ربیع‏ الاول سال 80 هجرى.
برخى مورخان، تاریخ تولد آن حضرت را اول رجب سال 80 هجرى و برخى دیگر سال 83 هجرى دانسته‏اند؛اما قول اول مشهور است و این روز مطابق است با روز ولادت پیامبر اکرم (ص).
ـ محل تولد: مدینه مشرفه، در سرزمین حجاز (عربستان سعودى کنونى).
ـ نسب پدرى : امام محمد باقر بن على بن حسین بن على بن ابى‏طالب (ع).
ـ نام مادر: فاطمه، مکنّى به‏ام فَروه بنت قاسم بن محمد بن ابى بکر.
ام فَروه، که فرزندزاده جناب محمد بن ابى بکر بود، مقام والایى در بین زنان زمان خویش داشت. امام صادق (ع) درباره شأن او فرمود: مادرم از جمله زنانى بود که ایمان آورد و تقوا پیشه کرد و نیکوکارى نمود، و خدا نیکوکاران را دوست دارد.
این زن از تربیت‏شدگان مکتب امام زین‏العابدین (ع) و امام محمد باقر (ع) است.
ـ مدت امامت: از زمان شهادت پدرش، امام محمد باقر (ع) در هفتم ذى‏حجه سال‏114 هجرى تا 25 شوال سال 148 هجرى، به مدت 34 سال.
تاریخ و سبب شهادت: 25 شوال سال 148 هجرى، در سن 65 سالگى، به وسیله زهرى که منصور دوانیقى به آن حضرت خورانید...
برخى تاریخ شهادت آن حضرت را نیمه رجب سال 148 هجرى دانسته‏اند.
ـ محل دفن: قبرستان بقیع، در مدینه مشرفه، در جوار قبر پدر و جدش و امام‏حسن مجتبى (ع) (در عربستان سعودى کنونى).
ـ همسران: 1. فاطمه بنت حسین. 2. ام حمیده (حمیده مصفاة). و چند ام ولد دیگر.فرزندان: 1. امام موسى کاظم (ع). 2. اسماعیل. 3. عبدالله. 4. محمد دیباج. 5. اسحاق. 6. على عریضى. 7.عباس. 8. ام فروه. 9. فاطمه. 10. اسماء.
ـ اصحاب و یاران : تعداد راویان و اصحاب امام صادق (ع) بیش از چهار هزار نفر است که از محضر آن حضرت بهره‏مند شده و در جهان اسلام به انتشار علوم اهل بیت(ع) پرداختند.

« رویــــدادهای مهم »

1. شهادت امام محمد باقر (ع)، پدر ارجمند امام جعفر صادق (ع)، در سال 114 هجرى.
2. قیام زید بن على (ع)، عموى امام جعفر صادق (ع) بر ضد امویان و شهادت او در این واقعه، در سال 121 هجرى.
3. گسترش نهضت بنى‏هاشم (علویان و عباسیان)، در سراسر قلمرو حکمرانى امویان.
4. سرنگونىِ سلسله امویان و پیروزىِ عباسیان و تسخیر خلافت اسلامى توسط ابوالعباس سفاح، در سال 133 هجرى.
5. قیام علویان بنى‏الحسن (ع) بر ضد عباسیان و سرکوب شدن آنان به دست منصور دوانیقى.
6. بهره‏جویىِ امام صادق (ع) از فرصت به دست آمده از نبرد میان عباسیان و امویان، براى تشکیل حوزه علمىِ اسلامى و تربیت هزاران شاگرد در رشته‏ هاى فقه، تفسیر و علوم قرآن، کلام، شیمى، تاریخ و غیره، در مدینه مشرفه.
7. فراخوانىِ امام صادق (ع) از مدینه به بغداد، توسط سفاح عباسى و زیر نظر قرارگرفتن آن حضرت.
8. فراخوانىِ مجدد امام صادق (ع) از مدینه به بغداد، توسط منصور دوانیقى و اذیت و آزار آن حضرت.
9. وفات اسماعیل، پسر امام صادق (ع)، در سال 142 هجرى و اندوه فراوان آن حضرت در این مصیبت.
10. رفتار نامناسب عاملان منصور دوانیقى، در مدینه، با امام صادق (ع) و بسیارى از علویان.
11. مبارزه علمى و فرهنگىِ امام صادق (ع) و یاران ایشان با مخالفان، ملحدان و مدعیان دروغین.
12. مسمومیت امام صادق (ع) و شهادت آن حضرت، در سال 148 هجرى، به دستور منصور دوانیقى.
13. به خاک‏سپارى پیکر مطهر امام صادق (ع)، در قبرستان بقیع، در کنار قبر پدر، جد و عمویشان، امام حسن مجتبى (ع)...

 

« وصایای امام جعفر صادق »

آنــــحضرت در لحظه مرگ وصایایى چندى مى نماید که برخى درامر امامت برخى در زمینه مسائل خانوادگى و بخشى درمورد عامه است...

- به فرزندان خود گفت:« فَلا تَمُوتُنَّ اِلاُّ وَاَنتُم مُسلِموُن » بکوشید که جز مسلمان نمیرید.

- به خویشان خود فرمود:« اِنَّ شَفاعَتَنَا لاتَنالُ مَستَخِفّاَ بِالصَّلاةِ. » شفاعت ما به کسى که نماز را کوچک بشمارد نمى رسد...

- به خانواده خود وصیت کرد که پس ازمرگش تا چند سال درموسم حج درمنى براى او مراسم عزادارى برپاکنند.

- دستور داد براى خویشان و  کسان هدیه اى بفرستند، حتى هفتاد دینار براى حسن افطس از خویشان او. و حسن افطس همان کسى است که با خنجر به امام حمله کرده بود ومى فرمود مى خواهد آیه قرآن را درمورد صله رحم اجرا کند.

- درباره امامت پس از خود، امام کاظم(علیه السلام) رابراى چندمین بار منصوب کرد که او در آن هنگام بر اساس سندى بیست سال داشت.

- بخشى از سفارشهاى او درباره غسل و کفن و قبر خود بود که احکام اسلامى دراین زمینه وجود دارد.

- و بالاخره بخشى از وصیت راجع به مردم بود که روؤس آن دعوت به وقار و آرامش، حفظ زبان، پرهیز از دروغ و تهمت و دشمنی، دورى از تجاوز کار، پرهیز ازحسادت و ترک معاصى و... بود.

پنج درس آموزنده و ارزشمند از امام صادق علیه السلام 

1- مرحوم قطب الدّین راوندى روایت کرده است:
روزى از امام جعفر صادق علیه السلام سؤال کردند: روزگار خود را چگونه سپرى مى‎فرمائى؟
حضرت در جواب فرمود: عمر خویش را بر چهار پایه و رکن اساسى سپرى مى‎نمایم:
مى‎دانم آنچه که روزى براى من مقدّر شده است، به من خواهد رسید و نصیب دیگرى نمى‎گردد.
مى‎دانم داراى وظائف و مسئولیّت‎هائى هستم، که غیر از خودم کسى توان انجام آنها را ندارد.
مى‎دانم مرا مرگ در مى‎یابد و ناگهان بدون خبر قبلى مرا مى‎رباید؛ پس باید هر لحظه آماده مرگ باشم.
و مى‎دانم خداى متعال بر تمام امور و حالات من آگاه و شاهد است و باید مواظب اعمال و حرکات خود باشم .
 

2- در روایات متعدّدى وارد شده است:
هرگاه که امام جعفر صادق علیه السلام در باغستان و مزرعه، بیل در دست داشته و مشغول کشاورزى و کارگرى مى‎بود؛ و اصحاب و دوستان، حضرت را با آن حالت مشاهده مى کردند، عرضه مى‎داشتند: یابن رسول الله! چرا در این موقعیت خود را به زحمت انداخته‎اید؟!
اجازه فرمائید تا ما کمک کنیم و شما استراحت نمائید؟
حضرت در جواب مى‎فرمود: مرا به حال خود وا گذارید، من علاقه‎مندم که خداوند مرا در حالتى مشاهده نماید که با دست خود زحمت مى‎کشم و کار مى‎کنم و جسم خود را براى به دست آوردن روزى حلال به زحمت و مشقّت انداخته
‎ام.
 

 
3- بعضى از بزرگان همانند مرحوم إربلى حکایت کرده‎اند:
روزى مگسى بر صورت منصور دوانیقى نشست و منصور با دست خود آن را دور ساخت، مگس بار دیگر برگشت و بر همان جاى اول نشست و باز منصور آن را دور کرد.
و این کار چند مرتبه تکرار شد تا آن که منصور به خشم آمد، در همان حال، امام جعفر صادق علیه‎السلام وارد شد.
منصور گفت: یابن رسول الله! خداوند متعال براى چه مگس را آفریده است؟
حضرت در پاسخ فرمود: براى آن که به وسیله آن، جبّاران را ذلیل و متواضع گرداند.
 

 
4- مرحوم نراقى در کتاب ارزشمند خود آورده است:
شخصى نزد امام جعفر صادق علیه السلام حضور یافت؛ و عرضه داشت: یابن رسول الله! پدرم پیر و ضعیف گشته است به طورى که همانند بچه کوچک باید در خدمت او باشم؛ و نیز او را براى قضاء حاجت بغل مى‎کنم .
حضرت فرمود: چنانچه توان داشته باشى باید این کار را ادامه دهى؛ و نیز باید با کمال ملاطفت و مهربانى برایش لقمه بگیرى و در دهانش بگذارى .
انجام این امور فرداى قیامت، راه ورود به بهشت را برایت آسان مى
‎گرداند. 
 
 
5- صفوان جمّال حکایت می‎کند:
روزى در خدمت آن حضرت بودم، که فرمود: اى صفوان! آیا تعداد سفیران و پیامبرانى را که خداوند متعال براى هدایت بندگان؛ مبعوث گردانیده است، مى‎دانى؟
عرض کردم: خیر، نمى‎دانم .
امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند یک صد و بیست و چهار هزار پیغمبر برانگیخت و به همان تعداد نیز وصىّ و جانشین منصوب و معرفى کرده، که تمامى آنها اهل صدق حدیث و اداى امانت و زاهد در امور دنیا بوده‎اند.
سپس حضرت در ادامه فرمایش خود افزود: خداوند متعال پیغمبرى بهتر و با فضیلت‎تر از حضرت محمد مصطفى صلى الله علیه و آله نفرستاد.
و نیز جانشینى بهتر و با فضیلت‎تر از جانشین آن بزرگوار یعنى؛ حضرت امیرالمؤمنین امام على بن ابى طالب علیه السلام معرفى نکرده است .(5)

مردی از شیعیان خدمت امام جعفر صادق(علیه السلام ) امد و از فقر و تنگدستی شکایت نمود حضرت فرمود تو از شیعیان ما هستی و با توجه به اینکه تو را تجارت پرفایده ای است که بی نیازت کرده است  باز هم اظهار تنگدستی می کنی
مرد عرض کرد :  ان تجارت پر فایده چیست
حضرت فرمود :  اگر به تو گفته شود به اندازه زمین نقره در ازای خارج نمودن محبت و ولایت اهل بیت و دوستی دشمنان انها داده می شود ایا قبول می کنی ؟؟
مرد گفت : ای فرزند رسول الله نه حتی با طلا هم عوض نمی کنم
حضرت فرمودند : پس تو فقیر نیستی  بینوا کسی است که  انچه تو داری نداشته باشد سپس حضرت مقداری مال به او کمک نمودند

---

گوشه ای از مصائب امام صادق

امام جعفر صادق از سوی منصور دوانیقی بسیار مورد اذیت

و آزار قرار گرفت.روزی منصور به حاکم مدینه دستور داد تا خانه امام را به آتش بکشد

آتش از خانه آن حضرت زبانه میکشید امام میان آتش قدم میزدند و میفرمودند

انابن ابراهیم خلیل الله من فرزند ابراهیم خلیل الله هستم

یکی از شیعیان میگوید:یک روز بعد از آن واقعه به منزل حضرت رفتم

دیدم حضرت اشک از دیده مبارکش جاریست.عرض کردم چرا دلگیرید؟

فرمود وقتی که روز قبل اتش از در خانه ام زبانه میکشید با

اینکه من در کنار خانواده ام بودم آنان از ترس آتش به این سو و ان سو

میدویدند.به یاد اهل بیت امام حسین علی السلام افتادم که در روز عاشورا

دشمن به خیمه آنها هجوم آورد.در حالی که فریاد میزدند

خانه ظالمان را بسوزانید   ماءساة الحسین ص۱۵۲
 

زندگینامه امام جعفر صادق(ع) 

امام جعفر صادق (ع) در پگاه روز جمعه یا دوشنبه هفدهم ربیع الأول سال 80 هجرى، معروف به سال قحطى، در مدینه دیده به جهان گشود. اما بنا به گفته شیخ مفید و کلینى، ولادت آن حضرت در سال 83 هجرى اتفاق افتاده است. لیکن ابن طلحه روایت نخست را صحیح ‏تر میداند و ابن خشاب نیز در این باره گوید: چنان که ذراع براى ما نقل کرده، روایت نخست، سال 80 هجرى، صحیح است. وفات آن امام (ع) در دوشنبه روزى از ماه شوال و بنا به نوشته مؤلف جنات الخلود در 25 شوال و به روایتى نیمه ماه رجب سال 148 هجرى روى داده است. با این حساب مى‏توان عمر آن حضرت را 68 یا 65 سال گفت که از این مقدار 12 سال و چند روزى و یا 15 سال با جدش امام زین العابدین (ع) معاصر بوده و 19سال با پدرش و 34 سال پس از پدرش زیسته است که همین مدت، دوران خلافت و امامت آن حضرت به شمار میآید و نیز بقیه مدتى است که سلطنت هشام بن عبد الملک، و خلافت ولید بن یزید بن عبد الملک و یزید بن ولید عبد الملک، ملقب به ناقص، ابراهیم بن ولید و مروان بن محمد ادامه داشته است.

کنیه مادر امام (ع) را ام فروه گفته ‏اند. برخى نیز کنیه او را ام القاسم نوشته و اسم او را قریبه یا فاطمه ذکر کرده ‏اند. کنیه آن حضرت ابو عبد الله بوده است و این کنیه از دیگر کنیه ‏هاى وى معروف‏تر و مشهورتر است. محمد بن طلحه گوید: برخى کنیه آن حضرت را ابو اسماعیل دانسته ‏اند. ابن شهر آشوب نیز در کتاب مناقب می ‏گوید: آن حضرت مکنى به ابو عبد الله و ابو اسماعیل و کنیه خاص وى ابو موسى بوده است.

 
 لقب امام صادق (ع)
 آن حضرت القاب چندى داشت که مشهورترین آنها صادق، صابر، فاضل و طاهر بود. از آنجا که وى در بیان و گفتار راستگو بود، او را صادق خواندند. 
 

---

 فضایل امام جعفر صادق (ع)
مناقب آن حضرت بسیار است که به اختصار از آنها یاد می ‏کنیم. فضایل امام صادق بیش از آن است که بتوان ذکر کرد. جمله ای از مالک بن انس امام مشهور اهل سنت است که: «بهتر از جعفر بن محمد، هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و در هیچ قلبی خطور نکرده است.» از ابوحنیفه نیز این جمله مشهور است که گفت: «ما رأیت افقه من جعفر بن محمد» یعنی: «از جعفر بن محمد، فقیه تر ندیدم.» و اگر از زبان خود آن حضرت بشنویم ضریس می گوید: امام صادق در این آیة شریفة: کل شیء هالک الا وجهه، یعنی: «هر چیز فانی است جز وجه خدای متعال،» فرمود: «نحن الوجه الذی یوتی الله منهم» یعنی «ماییم آیینه ای که خداوند از آن آیینه شناخته می شود.» بنابراین امام صادق (ع) فرموده است او آیینه ذات حق تعالی است.

شیخ مفید در ارشاد مى‏نویسد: علومى که از آن حضرت نقل کرده‏ اند به اندازه ‏اى است که ره توشه کاروانیان شد و نامش در همه جا انتشار یافت. دانشمندان در بین ائمه (ع) بیشترین نقل ها را از امام صادق روایت کرده ‏اند. هیچ یک از اهل آثار و راویان اخبار بدان اندازه که از آن حضرت بهره برده ‏اند از دیگران سود نبرده ‏اند. محدثان نام راویان موثق آن حضرت را جمع کرده ‏اند که شماره آنها، با صرف نظر از اختلاف در عقیده و گفتار، به چهار هزار نفر مى‏رسد.

بیشترین حجم روایات، احادیثی است که از امام صادق (ع) نقل شده است، اهمیت معارف منقول از جعفر بن محمد (ص) به میزانی است که شیعه به ایشان منسوب شده است: ”شیعه جعفری“. کمتر مسئله دینی (اْعم از اعتقادی، اخلاقی و فقهی) بدون رجوع به قول امام صادق (ع) قابل حل است. کثرت روایات منقول از امام صادق (ع) به دو دلیل است:

یکی اینکه از دیگر ائمه عمر بیشتری نصیب ایشان شد و ایشان با شصت و پنج سال عمر شیخ الائمه محسوب می شود (148 – 83 هجری)، و دیگری که به مراتب مهمتر از اولی است، شرائط زمانی خاص حیات امام صادق (ع) است. دوران امامت امام ششم مصادف با دوران ضعف مفرط امویان، انتقال قدرت از امویان به عباسیان و آغاز خلافت عباسیان است. امام با حسن استفاده از این فترت و ضعف قدرت سیاسی به بسط و اشاعه معارف دینی همت می گمارد. گسترش زائدالوصف سرزمین اسلامی و مواجهه اسلام و تشیع با افکار، ادیان، مذاهب و عقاید گوناگون اقتضای جهادی فرهنگی داشت و امام صادق (ع) به بهترین وجهی به تبیین، تقویت و تعمیق “هویت مذهبی تشیع” پرداخت. از عصر جعفری است که شیعه در عرصه های گوناگون کلام، اخلاق، فقه، تفسیر و… صاحب هویت مستقل می شود. عظمت علمی امام صادق (ع) در حدی است که ائمه مذاهب دیگر اسلامی از قبیل ابوحنیفه و مالک خود را نیازمند به استفاده از جلسه درس او می یابند. مناظرات عالمانه او با ارباب دیگر ادیان و عقاید نشانی از سعه صدر و وسعت دانش امام است. اهمیت این جهاد فرهنگی امام صادق (ع) کمتر از قیام خونین سید الشهداء (ع) نیست.

امام و فقه اسلامی

ـ فقه شیعه امامیه که به فقه جعفری مشهور است منسوب به جعفر صادق (ع) است. زیرا قسمت عمده احکام فقه اسلامی بر طبق مذهب شیعه امامیه از آن حضرت است و آن اندازه که از آن حضرت نقل شده است از هیچ یک از (ائمه) اهل بیت علیهم السلام نقل نگردیده است. اصحاب حدیث اسامی راویان ثقه که از او روایت کرده اند به 4000 شخص بالغ دانسته اند.

ـ در نیمه اول قرن دوم هجری فقهای طراز اولی مانند ابوحنیفه و امام مالک بن انس و اوزاعی و محدثان بزرگی مانند سفیان شوری و شعبه بن الحجاج و سلیمان بن مهران اعمش ظهور کردند. در این دوره است که فقه اسلامی به معنی امروزی آن تولد یافته و روبه رشد نهاده است. و نیز آن دوره عصر شکوفایی حدیث و ظهور مسائل و مباحث کلامی مهم در بصره و کوفه بوده است.

 ـ حضرت صادق (ع) در این دوره در محیط مدینه که محل ظهور تابعین ومحدثان و راویان و فقهای بزرگ بوده، بزرگ شد، اما منبع علم او در فقه نه «تابعیان» و نه «محدثان» و نه «فقها» ی آن عصر بودند بلکه او تنها از یک طریق که اعلاء و اوثق طرق بود نقل می کرد و آن همان از طریق پدرش امام محمد باقر (ع) و او از پدرش علی بن الحسین (ع) و او از پدرش حسین بن علی (ع) و او از پدرش علی بن ابیطالب (ع) و او هم از حضرت رسول (ص) بود و این ائمه بزرگوار در مواردی که روایتی از آباء طاهرین خود نداشته باشند خود منبع فیاض مستقیم احکام الهی هستند.

آثار امام صادق (ع):

غالب آثار امام (ع) به عادت معهود عصر، کتابت مستقیم خود ایشان نیست و غالبا املای امام (ع) یا بازنوشت بعدی مجالس ایشان است. بعضی از آثار نیز منصوب است و قطعی الصدور نیست.

      1- از آثار مکتوب امام صادق (ع) رساله به عبدالله نجاشی (غیر از نجاشی رجالی) است. نجاشی صاحب رجال معتقد است  که تنها تصنیفی که امام به دست خود نوشته اند همین اثر است.

        2- رساله ای که شیخ صدوق در خصال و به واسطه اعمش از حضرت روایت کرده است شامل مباحث فقه و کلام.

       3- کتاب معروف به توحید مفضل، در مباحث خداشناسی و رد دهریه که املاء امام (ع) و کتاب مفضل بن عمر جعفی است.

      4- کتاب الاهلیلجه که آن نیز روایت مفضل بن عمر است و همانند توحید مفضل در خداشناسی و اثبات صانع است و تماما در بحارالانوار مندرج است.

      5- مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه که منسوب به امام صادق (ع) و بعضی از محققان شیعه از جمله مجلسی،‌ صاحب وسایل (حرعاملی) و صاحب ریاض العلما، صدور آن را از ناحیه حضرت رد کرده اند.

       6- رساله ای از امام (ع) خطاب به اصحاب که کلینی در اول روضه کافی به سندش از اسماعیل بن جابر ابی عبدالله نقل کرده است.

      7-  رساله ای در باب غنائم و وجوب خمس که در تحف العقول مندرج است.

      8-  بعضی رسائل که جابربن حیان کوفی از امام (ع) نقل کرده است.

      9- کلمات القصار که بعدها به آن نثرالدرد نام داده اند که تماما در تحف العقول آمده است.

     10-  چندین فقره از وصایای حضرت خطاب به فرزندش امام موسی کاظم (ع) سفیان شوری،‌ عبدالله بن جندب، ابی جعفر نعمان احول، عنوان بصری،‌  که در حلیه الاولیاء و تحف العقول ثبت گردیده است.

---

 درج نظر خصوصی